Beïnvloeden stereotypen onze beroepskeuze?
‘Een man en zijn zoon krijgen een ernstig auto ongeluk. De man overlijdt ter plekke en de jongen wordt met spoed naar het ziekenhuis gebracht, rechtstreeks de operatiekamer in. De chirurg kijkt naar de jongen en zegt: “Ik kan deze jongen niet opereren, hij is mijn zoon!” Rara, hoe kan dit?’
Ben jij je hoofd aan het breken bij dit raadsel? Helaas is dit raadsel nog steeds een groot succes, maar hoe kan dit in deze moderne tijd?
We fantaseren al vanaf kleutertijd over ons beroep later. De creatiefste fantasieën komen voorbij, 'als ik later groot ben wil ik een unicorn, spiderman of dino worden. Op de basisschool verandert dit en nemen onze wensen serieuzere vormen aan. Nina wilde vroeger stewardess worden en ik wilde cabaretier of toneel speelster worden. Mijn huidige vrienden zal dit vast verbazen, maar toch was het zo. Interessant is hoe we komen tot deze wensen en hoe dit onze beroepskeuze later beïnvloed?
Beroepskeuze begint vroeg
In het experiment ‘A class that turned around kids’, is pijnlijk te zien hoe de kleuters op jonge leeftijd al stereotypen ontwikkeld hebben. De video van MullenLowe London laat een ‘beroepen-dag’ zien op een basisschool in Engeland. Leerlingen wordt gevraagd een brandweerman, chirurg en gevechtspiloot te tekenen, en ze staan behoorlijk versteld als de mensen die deze beroepen in het echte leven uitoefenen ineens de klas binnenlopen. De video is onderaan het artikel te bekijken. In Nederland biedt (VHTO) gratis Beeldenbrekersgastlessen aan voor het basisonderwijs. VHTO zich in om de participatie van meiden en vrouwen in bèta, techniek en IT te verhogen.
Dr. Bodine Romijn, onderzoeker en docent aan de afdeling Pedagogiek in Diverse Samenlevingen Universiteit Utrecht, schrijft dat kinderen hun beroepskeuzes baseren op de wereld om hun heen. In mijn geval zou ‘De Andre van Duin’ show iets te maken kunnen hebben met mijn acteer aspiraties. Mijn moeder spreekt dit tegen en zegt dat ik op de kleuterschool me al verkleedde in allerlei typetjes. Ver voordat ik naar de show mocht kijken. Nina haar wens om stewardess te worden past in het rijtje van beroepen die jonge meisjes regelmatig noemen. Romijn geeft aan dat onderzoek laat zien dat jongens sneller geneigd zijn om beroepen te kiezen die traditioneel vaker door mannen worden uitgevoerd en meisjes kiezen vaker voor beroepen die hoofdzakelijk door vrouwen worden vervuld. Het kan zijn dat Nina haar eerste vlucht als kind fantastisch vond en domweg de piloot niet gezien heeft, maar wel de vriendelijke stewardess.
Jongens versus meisjes
Het OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development*) heeft aan meer dan 4000 5-jarige kinderen gevraagd wat ze later willen worden. Hieruit bleek dat meisjes het liefst leerkracht, dierenarts, dokter, kapper of politieagent worden. Jongens noemden politieagent, sporter/atleet, brandweerman, bouwvakker en leerkracht. Slechts 1 op de 10 kinderen dat het beroep van de ouder wil worden later, kiest dat van het andere geslacht. De invloed van de omgeving van kinderen is evident, niet alleen de ouder, grootouder of docent, maar ook boeken en films.
Interesses en talenten
Onderzoek van kennisinstituut Atria* bevestigt hoe bepalend stereotypen zijn. In het rapport Tegen de stroom in (2020) staat dat jongeren hun opleidings- en loopbaankeuzes vaak vormen op basis van beelden die ze om zich heen zien, in hun gezin, op school, in de media. Genderstereotypen beperken daarin de vrijheid van keuze. Jongens en meisjes die afwijken van de norm, ervaren regelmatig weerstand of onbegrip, zeker als ze beroepen kiezen die “niet passen” bij hun gender. Positieve rolmodellen kunnen dit doorbreken, maar zijn in veel sectoren nog schaars.
Uit een ander rapport ‘vrij om te kiezen?’ (2022) van Atria blijkt dat dat jongvolwassen mannen zich bij hun studie- en beroepskeuze laten leiden door hun eigen stereotypen over mannelijkheid. Uit het onderzoek onder 1.300 jongvolwassenen blijkt ook dat stereotypen over mannelijkheid bij mannen samenhangen met een grotere kans op het volgen van een technische of economische opleiding. Dit zet hen vervolgens op een pad richting beroepen in deze sectoren en fulltime werk. In de technische en/of economische sectoren is voltijdwerken vaak de norm. Bij jongvolwassen vrouwen wordt er geen relatie gezien tussen eigen opvattingen en keuze studierichting en arbeidsduur.
“Spoor kinderen aan om op basis van interesses en talenten interessante
thema’s en vakken te verkennen en rem kinderen niet af vanwege hun geslacht. ”
Beroepskeuze
De missie van De Gelijkmaker is een wereld waarin kinderen niet worden beperkt door gender, maar juist gestimuleerd op basis van hun vaardigheden, interesses en talenten. Een vergelijkbare oproep tot keuzevrijheid komt terug in het artikel van Menno Sadee, ‘Waarom mannen geen ‘vrouwenbanen’ hebben (maar andersom wel)’. Hij stelt: “Emancipatie is grofweg te definiëren als de route naar keuzevrijheid. Je bent volledig geëmancipeerd als je kunt kiezen hoe je wilt leven (binnen redelijke grenzen, uiteraard): als je niet wordt beperkt door verwachtingen van je omgeving, vooroordelen over jezelf of discriminerende wetten of regels.” Volgens Sadee hebben vrouwen zich inmiddels belangrijke mate losgemaakt van hun eigen geïnternaliseerde genderkeurslijf. “Vrouwen vinden dat ze alles kunnen worden. Mannen, paradoxaal genoeg, vinden dat niet”. In zijn artikel onderzoekt hij waarom vrouwen actief worden aangemoedigd om traditionele ‘mannenberoepen’ te betreden, terwijl er nauwelijks stimulans is voor mannen om ‘vrouwenberoepen’ te overwegen. Deze asymmetrie laat zien dat echte keuzevrijheid nog steeds niet vanzelfsprekend is.
Juist hier ligt een belangrijke rol voor opvoeders. Het Nederlands Jeugdinstituut adviseert om als ouder actief met je kind in gesprek te gaan over wat hij of zij leuk vindt en waar die goed in is. Door deze interesses en talenten te koppelen aan verschillende opleidingen of beroepen, help je je kind om breder te kijken dan de standaardopties , los van wat als ‘jongens-’ of ‘meisjeswerk’ wordt gezien.
Een goede start is het doen van een studiekeuzetest. Of nog leuker: laat je kind, in lijn met onze missie, de persoonlijkheidstest van Jobpersonality invullen. De test werkt met beelden en korte keuzes en laat zien hoe je scoort op vijf dimensies van persoonlijkheid: emotionele stabiliteit, extraversie, vriendelijkheid, ordelijkheid en openheid. Op basis daarvan krijg je suggesties voor beroepen die goed bij je passen. Tip: vink bij het eerste plaatje aan ‘geen voorkeur’, zo blijven we neutraal onderzoeken.
En natuurlijk: niets werkt beter dan échte verhalen. Stimuleer je kind om eens te vragen aan oom, tante, buurvrouw of collega: “Wat doe jij eigenlijk voor werk? En waarom?” Zo ontdek je samen hoe veelzijdig de wereld van werk is. Liever online oriënteren? Bekijk dan samen de website studiekeuze123.nl, een mooie bron vol opleidingen, ervaringen en inspiratie.
Het raadsel
Uiteindelijk behoor ik zelf tot die 10% die in de voetsporen is getreden van een ouder van het andere geslacht, mijn vader. Terug naar het raadsel, ben je er al uit? Of kende je het raadsel al? Als de oplossing je niet direct toekwam, moeten je je dan zorgen maken? Wat ons betreft niet, maar het kan wel confronterend zijn. Het raadsel van de vrouwelijke chirurg laat zien hoe hardnekkig onze aannames zijn. Het is geen kwestie van slim zijn of dom zijn. Het is een kwestie van wat we geleerd hebben om te verwachten. Daarom is het zo belangrijk dat wij, als opvoeders, ouders, docenten, rolmodellen, bewust kiezen wat we zichtbaar maken. Dat we de wereld van kinderen niet inperken met stereotypen, maar verrijken met verhalen, voorbeelden en mogelijkheden die hen echt de ruimte geven. De Gelijkmaker roept op om:
Je kind te laten zien wat er allemaal kan.
samen te praten over dromen, over talenten, over wat bij ze past.
En misschien nog wel belangrijker: sta open voor wat je zelf nog te leren hebt. Want als wij blijven denken in stereotypen, zullen onze kinderen daar onbewust naar leven.
En dat, dát is pas zonde van al die talenten.
Leerlingen wordt gevraagd een brandweerman, chirurg en gevechtspiloot te tekenen, en ze staan behoorlijk versteld als de mensen die deze beroepen in het echte leven uitoefenen ineens de klas binnenlopen.
*De OESO is een forum en kenniscentrum voor data, analyses en best practices op het gebied van openbaar beleid. We werken samen met meer dan 100 landen wereldwijd aan het opbouwen van sterkere, eerlijkere en duurzamere samenlevingen – en helpen zo bij het vormgeven van beter beleid voor een beter leven.
*Atria is een kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, biedt samenleving en wetenschap een unieke collectie, onafhankelijk onderzoek en wetenschappelijke kennis op het gebied van gendergelijkheid.
